2024 නොවැම්බර් මාසයේ පැවැත්වෙන ඇමෙරිකානු ජනාධිපතිවරණය ලෝක දේශපාලන තලයේ වැදගත් සන්ධිස්ථානයක් වනු ඇත. හිටපු ජනාධිපති ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප් දෙවන වරටත් ජයග්‍රහණය කරයි ද යන්න පිළිබඳව බොහෝ අනුමාන පළ වෙමින් පවතී. ඩෙමොක්රටික් පක්ෂයේ ජෝ බයිඩන් සහ රිපබ්ලිකන් පක්ෂයේ ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප් අතර තරගය තීව්‍ර වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. ට්‍රම්ප් ජයග්‍රහණය කළහොත් එය ගෝලීය වශයෙන් බලපෑම් ඇති කරනු ඇතැයි විශ්ලේෂකයෝ පෙන්වා දෙති.  මේ වන විටත් මත විමසුම් වලින් පෙන්නුම් කරන්නේ තරගය ඉතා සමීප වනු ඇති බවයි.

ට්‍රම්ප් නැවත ධවල මන්දිරයට පැමිණියහොත් ලෝකයේ බොහෝ රටවල් සහ ක්ෂේත්‍රවලට එය විශාල බලපෑමක් ඇති කරනු ඇත. ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය තුළ ගත් තීරණ සහ ප්‍රතිපත්ති සැලකිල්ලට ගනිමින්, ඔහුගේ දෙවන ධුර කාලයක් තුළ සිදුවිය හැකි වෙනස්කම් පිළිබඳව​ අනුමාන කළ හැකිය.

විදේශ ප්‍රතිපත්තිය සහ ජාත්‍යන්තර සබඳතා

ට්‍රම්ප්ගේ “ඇමරිකා ප්‍රථම” ප්‍රතිපත්තිය යටතේ ඇමරිකාවේ ජාත්‍යන්තර කාර්යභාරය වෙනස් විය හැකිය. විශේෂයෙන් යුක්රේනය, නේටෝව, චීනය සහ මැදපෙරදිග සම්බන්ධයෙන් වෙනස් ප්‍රවේශයක් අනුගමනය කරනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.

උදාහරණයක් ලෙස, යුක්රේනයට සහය දැක්වීම සම්බන්ධයෙන් ඔහුගේ ප්‍රතිපත්තිය බයිඩන් පරිපාලනයේ ප්‍රතිපත්තියට වඩා වෙනස් විය හැකිය. රුසියානු ජනාධිපති ව්ලැඩිමීර් පුටින් ජනාධිපති ධුරයේ සිටියදී ප්‍රසිද්ධියේ ප්‍රශංසා කළ ට්‍රම්ප් පවසා ඇත්තේ තමන් “පැය 24ක් ඇතුළත” යුද්ධය අවසන් කරන බවයි. කෙසේ නමුත් එය කරන්නේ කෙසේදැයි පැහැදිලි කර නොමැත. කෙසේ වෙතත්, ඔහුගේ මිතුරෙකු වූ හංගේරියානු අගමැති වික්ටර් ඕර්බන් පවසා ඇත්තේ ට්‍රම්ප් ජයග්‍රහණය කළහොත් යුක්රේනයට “සතයක්වත් නොදෙන” බවයි. මෙවැනි ප්‍රකාශ යුක්රේනයේ අනාගතය පිළිබඳ සැලකිය යුතු සැකයක් ඇති කරයි. සමහරුන්ගේ අදහස වන්නේ මෙය රුසියාවට වාසිදායක ලෙස යුද්ධය අවසන් කිරීමට යුක්රේනයට බල කිරීමක් විය හැකි බවයි. මීට අමතරව, ට්‍රම්ප් යුරෝපීය රටවල් යුක්රේනයට වැඩි ආධාර ලබා දිය යුතු බව පවසා ඇත.

රිපබ්ලිකන් පාක්ෂිකයන් බොහෝ දෙනෙක් යුක්රේනයට සැපයෙන ආධාර අඩු කිරීමට කැමැත්තක් දක්වන බව මත විමසුම් පෙන්වා දෙයි. Pew පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයේ මැයි මාසයේ සිදු කළ සමීක්ෂණයකට අනුව රිපබ්ලිකානු ඡන්දදායකයින්ගෙන් 49%ක් පවසා ඇත්තේ ඇමරිකාව යුක්රේනයට අධික ලෙස වියදම් කරන බවයි. ඩිමොක්රටික් ඡන්දදායකයින් අතර එම අගය 17%ක් පමණි. 

නේටෝ සංවිධානය සමග සබඳතා

ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදය, බ්‍රිතාන්‍යය, ජර්මනිය සහ ප්‍රංශය ඇතුළු රටවල් 32ක් එක්ව පිහිටුවා ගත් උතුරු අත්ලාන්තික් ගිවිසුම් සංවිධානය (NATO) යනු ට්‍රම්ප්ගේ දැඩි විවේචනයට ලක් වූ ජාත්‍යන්තර ආරක්ෂක සංවිධානයකි.

ට්‍රම්ප් නේටෝ සංවිධානය සම්බන්ධයෙන් විවේචනාත්මක ස්ථාවරයක සිටී. ඔහු නිරන්තරයෙන් අනතුරු අඟවා ඇත්තේ අනෙකුත් සාමාජික රටවල් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2% ක් ආරක්ෂාව සඳහා වියදම් කිරීමට අසමත් වුවහොත් එක්සත් ජනපදය නේටෝවෙන් ඉවත් විය හැකි බවයි. මෙවැනි ස්ථාවරයක් නේටෝවේ අනාගතය සහ යුරෝපීය ආරක්ෂාව පිළිබඳ ගැටලු මතු කරයි.

මෙම වසරේ මුල් කාලයේදී, ට්‍රම්ප් විසින් ප්‍රකාශ කරන ලද්දේ තම රටට මූල්‍යමය දායකත්වයක් නොදක්වන කිසිදු රටක් ආරක්ෂා නොකරන බවත්, එවැනි රටවල්වලට එරෙහිව “ඕනෑම දෙයක්” කිරීමට රුසියාවට නිදහස ඇති බවත් ය. ඔහුගේ මැතිවරණ ව්‍යාපාර වෙබ් අඩවියේ සඳහන් වන්නේ නේටෝ සංවිධානයේ අරමුණු හා කාර්යභාරය “මූලිකව ප්‍රතිසංස්කරණය” කිරීම ඔහුගේ අභිප්‍රාය බවයි. ඇමෙරිකාව නේටෝවෙන් ඉවත් වේද යන්න පිළිබඳව විවිධ මත පවතී. කෙසේ වෙතත්, ලන්ඩනයේ පිහිටි ආරක්ෂක විශ්ලේෂණ ආයතනයක් වන රෝයල් යුනයිටඩ් සර්විසස් ඉන්ස්ටිටියුට්හි එඩ් ආර්නල්ඩ් පෙන්වා දෙන්නේ, සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් නොවී, යුරෝපයේ සිටින ඇමෙරිකානු හමුදා සංඛ්‍යාව අඩු කිරීමෙන් හෝ රුසියාව නේටෝ සාමාජික රටකට පහර දුන්නොත් ඇමෙරිකාවේ ප්‍රතිචාරය සීමා කිරීමෙන් නේටෝ කෙරෙහි “තවමත් බලපෑමක් කළ හැකි” බවයි.

චීනය සමග සබඳතා

ට්‍රම්ප් චීනය සමග ආර්ථික සහ භූ දේශපාලනික ගැටුම් වැඩි කිරීමට ඉඩ ඇත. ඔහුගේ පෙර පාලන සමයේ දී චීනය සමඟ වෙළඳ යුද්ධයක් ඇති කළ අතර, නැවත තේරී පත්වුවහොත් චීන භාණ්ඩ සඳහා 60% කට වැඩි බදු පැනවීමට යෝජනා කර තිබේ. මෙවැනි පියවරක් ගෝලීය වෙළඳාමට සහ ආර්ථිකයට බලපෑම් ඇති කරනු ඇත.

දකුණු චීන මුහුදේ හා තායිවාන ප්‍රදේශයේ උග්‍ර වන ආතතිය හේතුවෙන්, සමහර පාර්ශ්වයන් ඇමෙරිකාවේ ආරක්ෂක ප්‍රතිපත්තිය චීනය කෙරෙහි වැඩි අවධානයක් යොමු කළ යුතු යැයි පවසති. හිටපු ආරක්ෂක උපදේශක එල්බ්‍රිජ් කොල්බි ඇතුළු ඇතැම් කොන්සර්වේටිව් බුද්ධිමතුන් පිරිසක් මේ මතය දරති. ඔවුන් පවසන්නේ චීනය රුසියාවට වඩා ඇමෙරිකාවට විශාල තර්ජනයක් වන බැවින්, යුක්රේනයට උදව් කිරීමට වඩා චීනය කෙරෙහි අවධානය යොමු කළ යුතු බවයි.

තායිවානය ස්වයංපාලිත ප්‍රදේශයක් වුවද, චීනය එය සලකන්නේ තම පාලනයට යටත් විය යුතු කොටසක් ලෙසයි. තායිවානයට චීන ආක්‍රමණයක් එල්ල වුවහොත් ඇමෙරිකාව කෙසේ ප්‍රතිචාර දක්වන්නේද යන්න ගැන හිතාමතා අවිනිශ්චිත ස්ථාවරයක් ගෙන තිබේ. කෙසේ වෙතත්, බයිඩන් වෙනත් ඇමරිකානු නායකයින්ට වඩා පැහැදිලිව තායිවානය ආරක්ෂා කරන බව ප්‍රකාශ කර ඇති අතර, ට්‍රම්ප් තමන් කුමක් කරන්නේදැයි කීමට අකමැති වී තිබේ.

මැදපෙරදිග ප්‍රතිපත්තිය

මැදපෙරදිග ප්‍රතිපත්තිය සම්බන්ධයෙන් ද වෙනස්කම් දැකිය හැකිය. ට්‍රම්ප් පෙර ධුර කාලයේදී ඊශ්‍රායලයට දැඩි සහයක් දැක්වූ අතර, ඉරානයට එරෙහිව දැඩි ස්ථාවරයක සිටියේය. ඔහු නැවත බලයට පැමිණියහොත් මෙම ප්‍රතිපත්තිය දිගටම ගෙන යනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. කෙසේ නමුත්, ඔක්තෝබර් 7 ප්‍රහාරයෙන් පසු ඊශ්‍රායල අගමැති නේතන්යාහු සම්බන්ධයෙන් ට්‍රම්ප් දැක්වූ ප්‍රතිචාර හේතුවෙන් ඊශ්‍රායල-ඇමරිකා සබඳතා යම් තරමකට වෙනස් විය හැකිය.

ආර්ථික ප්‍රතිපත්තිය

ට්‍රම්ප්ගේ ආර්ථික ප්‍රතිපත්තිය “ඇමරිකා ප්‍රථම” යන සංකල්පය මත පදනම් වනු ඇත. මෙය ඇමරිකානු කර්මාන්ත ආරක්ෂා කිරීම සහ රැකියා ඇති කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරයි. ඔහු යෝජනා කර ඇත්තේ විදේශීය භාණ්ඩ මත තීරු බදු පැනවීමට සහ විදේශ රැකියා නැවත ඇමරිකාවට ගෙන ඒමටය. මෙය ගෝලීය වෙළඳාමට බලපෑමක් ඇති කරනු ඇත.

බදු ප්‍රතිපත්තිය සම්බන්ධයෙන් ද වෙනස්කම් සිදුවිය හැකිය. ට්‍රම්ප් පෙර ධුර කාලයේදී සංස්ථා බදු අනුපාත අඩු කළේය. ඔහු නැවත බලයට පැමිණියහොත් මෙම ප්‍රතිපත්තිය දිගටම ගෙන යනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.

සංක්‍රමණ ප්‍රතිපත්තිය

ට්‍රම්ප් ජනාධිපතිවරයා ලෙස සිටි කාලයේ දැඩි සංක්‍රමණ විරෝධී පියවර ගනු ලැබූ අතර, ඔහු නැවත බලයට පත් වුවහොත් මෙවැනි ප්‍රතිපත්ති තවදුරටත් ක්‍රියාත්මක කරන බවට පොරොන්දු වී තිබේ. ඔහුගේ පූර්ව පාලන සමයේ දැකගත හැකි වූ කඨෝර සංක්‍රමණ නීති රීති හා ක්‍රියාමාර්ග, ඉදිරියේදී ද අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යෑමට ට්‍රම්ප් අදහස් කරන බව පෙනී යයි.

සංක්‍රමණ ප්‍රතිපත්තිය ට්‍රම්ප්ගේ ප්‍රධාන අවධානය යොමු වූ ක්ෂේත්‍රයකි. ඔහු පවසා ඇත්තේ “ඇමරිකානු ඉතිහාසයේ විශාලතම දේශීය පිටුවහල් කිරීමේ මෙහෙයුම” ආරම්භ කරන බවයි. මෙය නීති විරෝධී සංක්‍රමණිකයන් පමණක් නොව නීත්‍යානුකූල සංක්‍රමණිකයන්ට ද බලපානු ඇත.

ට්‍රම්ප් යෝජනා කර ඇත්තේ ලේඛනගත නොකළ සංක්‍රමණිකයන්ගේ දරුවන් සඳහා උපතින් හිමි පුරවැසිභාවය අවසන් කිරීමටය. මෙය ඇමරිකාවේ ජනගහන ව්‍යුහයට සැලකිය යුතු බලපෑමක් ඇති කරනු ඇත. මුස්ලිම් බහුතරයක් සිටින රටවල පුද්ගලයින්ට එරෙහිව පෙර පැවති සංචාරක තහනම නැවත ක්‍රියාත්මක කිරීමට ද ඔහු යෝජනා කර ඇත. මෙය ජාත්‍යන්තර සබඳතා වලට බලපෑමක් ඇති කරනු ඇත.

පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය

පාරිසරික ප්‍රතිපත්තිය සම්බන්ධයෙන් ද සැලකිය යුතු වෙනස්කම් සිදුවිය හැකිය. ට්‍රම්ප් පෙර ධුර කාලයේදී පැරිස් දේශගුණික ගිවිසුමෙන් ඇමරිකාව ඉවත් කළේය. ඔහු නැවත බලයට පැමිණියහොත් මෙම තීරණය යළි ක්‍රියාත්මක කිරීමට ඉඩ ඇත.

ඔහු යෝජනා කර ඇත්තේ සුළං බලය සඳහා වන සහනාධාර අවසන් කිරීමට සහ ඉන්ධන, ගෑස් සහ ගල් අඟුරු නිෂ්පාදකයින් මත බදු කපා හැරීමටය. මෙය ඇමරිකාවේ බලශක්ති ප්‍රතිපත්තියට සැලකිය යුතු බලපෑමක් ඇති කරනු ඇත. පරිසරවේදීන්ගේ “නිෂ්ඵල නඩු පැවරීම්” නතර කිරීමට ද ඔහු යෝජනා කර ඇත. මෙය පාරිසරික ආරක්ෂණ ක්‍රියාමාර්ග දුර්වල කිරීමට හේතු විය හැකිය.

කැලිෆෝනියා විශ්වවිද්‍යාලයේ සැන්ඩියාගෝ මණ්ඩපයේ දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ විශේෂඥ මහාචාර්ය ඩේවිඩ් ජී. වික්ටර්ගේ මතය අනුව, අවසන් දශක තුනක කාලපරිච්ඡේදය තුළ ජනාධිපතිවරණ අපේක්ෂකයන් දෙදෙනෙකු අතර දේශගුණික ගැටලු සම්බන්ධයෙන් මෙතරම් පරස්පර විරෝධී ස්ථාවරයන් දැරීමක් පෙර සිදුවී නොමැත.

ට්‍රම්ප් බලයට පැමිණියහොත් ඇමරිකාව එහි ජාත්‍යන්තර දේශගුණික ප්‍රතිඥාවන් සපුරාලීමට අසමත් වනු ඇතැයි පරිසර විශේෂඥයින් අනතුරු අඟවයි. මෙය ගෝලීය දේශගුණික ක්‍රියාමාර්ග වලට බලපෑමක් ඇති කරනු ඇත.

අධිකරණ පද්ධතිය සහ නීති සම්පාදනය

ට්‍රම්ප් නැවත බලයට පැමිණියහොත් අධිකරණ පද්ධතිය සහ නීති සම්පාදනය කෙරෙහි ද සැලකිය යුතු බලපෑමක් ඇති කළ හැකිය. ඔහුගේ පළමු ධුර කාලය තුළ, ට්‍රම්ප් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට සහ අනෙකුත් ෆෙඩරල් අධිකරණවලට සම්ප්‍රදායික දක්‍ෂිණාංශික​ විනිසුරුවන් පත් කිරීමට කටයුතු කළේය. ඔහු නැවත බලයට පැමිණියහොත් මෙම ප්‍රවණතාව තවදුරටත් ඉදිරියට ගෙන යනු ඇත.

මෙම තත්ත්වය ගබ්සාව, සමලිංගික විවාහය, සහ ට්‍රාන්ස්ජෙන්ඩර් අයිතිවාසිකම් වැනි සංවේදී සමාජ ගැටලු සම්බන්ධයෙන් ගන්නා නීතිමය තීරණවලට බලපෑම් කළ හැකිය. එමෙන්ම, ඡන්ද අයිතිය සහ මැතිවරණ නීති සම්බන්ධයෙන් ද වෙනස්කම් සිදුවිය හැකිය.

මාධ්‍ය නිදහස සහ තොරතුරු ගලායාම

ට්‍රම්ප් පෙර ධුර කාලයේදී මාධ්‍ය සමඟ අඛණ්ඩ ගැටුමක නිරත විය. ඔහු “ව්‍යාජ පුවත්” ලෙස හඳුන්වන දෑ සම්බන්ධයෙන් දැඩි විවේචනාත්මක ස්ථාවරයක සිටියේය. ඔහු නැවත බලයට පැමිණියහොත් මාධ්‍ය නිදහස සම්බන්ධයෙන් නව අභියෝග මතු විය හැකිය.

සමාජ මාධ්‍ය සමාගම් නියාමනය කිරීමට ද ට්‍රම්ප් උත්සාහ කළ හැකිය. මෙය අන්තර්ජාල නිදහස සහ තොරතුරු ගලායාම කෙරෙහි බලපෑමක් ඇති කරනු ඇත.

ජාත්‍යන්තර ප්‍රතිචාර

ලෝක නායකයින් බොහෝ දෙනෙක් ට්‍රම්ප් නැවත බලයට පැමිණීම සම්බන්ධයෙන් සැලකිලිමත් වන බව පෙනේ. යුරෝපීය සංගමයේ විදේශ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රධානී ජොසප් බොරෙල් පවසා ඇත්තේ ට්‍රම්ප් ජයග්‍රහණය කිරීම “විනාශකාරී” විය හැකි බවයි. ජර්මන් චාන්සලර් ඔලාෆ් ෂොල්ස් ද ට්‍රම්ප් ජයග්‍රහණය කළහොත් එය “ලෝකයේ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට අභියෝගයක්” විය හැකි බව අනතුරු අඟවා තිබේ.

කෙසේ නමුත්, සමහර රටවල් ට්‍රම්ප්ගේ නායකත්වය යටතේ ඇමරිකාව සමඟ වඩා හොඳ සබඳතා පවත්වා ගත හැකි යැයි සිතන්නට ඉඩ ඇත. උදාහරණයක් ලෙස, සවුදි අරාබිය වැනි මැදපෙරදිග රටවල් ට්‍රම්ප්ගේ ප්‍රතිපත්ති වඩා අනුකූල යැයි දකින්නට පුළුවන.

නමුත්, ට්‍රම්ප් නැවත ඇමරිකානු ජනාධිපති ධුරයට පත් වුවහොත් එය ගෝලීය දේශපාලනය, ආර්ථිකය සහ පරිසරය කෙරෙහි සැලකිය යුතු බලපෑමක් ඇති කරනු ඇත. ඔහුගේ ප්‍රතිපත්ති බොහෝ විට ජාත්‍යන්තර සහයෝගීතාවයට වඩා ඇමරිකානු ජාතිකවාදය කෙරෙහි නැඹුරු වී ඇති බව පෙනේ.

කෙසේ නමුත්, මැතිවරණයට තව මාස කිහිපයක් තිබියදී තත්ත්වය වෙනස් විය හැකි බව සිහියේ තබා ගත යුතු ය. ඇමරිකානු ඡන්දදායකයින්ගේ අවසන් තීරණය මත ලෝකයේ අනාගතය රඳා පවතිනු ඇත. එබැවින්, ලෝක ප්‍රජාව මෙම මැතිවරණය ඉතා සමීපව නිරීක්ෂණය කරනු ඇත.

අවසාන වශයෙන්, මෙම මැතිවරණය ඇමරිකාවට පමණක් නොව මුළු ලෝකයටම වැදගත් වන බව සඳහන් කළ යුතුය. එය ලෝක බල තුලනය, ජාත්‍යන්තර සබඳතා, සහ ගෝලීය අභියෝගවලට මුහුණ දීමේ ආකාරය තීරණය කරනු ඇත. එබැවින්, මෙම මැතිවරණයේ ප්‍රතිඵල ගෝලීය වශයෙන් දැඩි බලපෑමක් ඇති කරනු ඇතැයි අපේක්ෂා කළ හැකිය.